TÜRKİYE EMEKLİLER DERNEĞİ
Araştırma Bürosu
Yurt Dışı Emeklilik Dosyası
Türkiye’den yabancı ülkelere yönelik 60’lı yıllardan itibaren başlayan çalışma amaçlı düzenli göç hareketi neticesinde bugün yurtdışında büyük çoğunluğu Batı Avrupa ülkelerinde olmak üzere yaklaşık üç milyon Türk vatandaşımız yaşamaktadır. Sosyal güvenlik, yer ve zaman farkı olmaksızın en temel insan hakkı ve evrensel bir değer olarak tanımlanmaktadır. İnsanların kendi ülkesi veya başka bir ülkede çalışmasının karşılığı olarak sosyal güvenlik haklarına erişmesi, her ülkenin en önemli sosyal politikası olarak benimsenmiştir. Başka bir ifadeyle, ikili sosyal güvenlik sözleşmeler, diğer ikili anlaşmalar ile uluslararası sözleşmeler ve Avrupa Birliği hukukundan doğan hak ve menfaatlerinin korunması ve geliştirilmesine yönelik yurt dışında çalışan işçilerimizin ve aile bireylerinin sosyal güvenlik hakları düzenlenmiştir.
Dünden Bugüne Mevzuatta Yapılan Değişikliklerin Özeti
Yurt dışında çalışan Türk vatandaşlarının yurtdışında geçen hizmetlerinin borçlandırılarak ülkemiz sosyal güvenlik kanunlarına göre emeklilik, malullük, yaşlılık ve ölüm hallerinde Türkiye’de geçmiş hizmet gibi değerlendirilmesini öngören iki borçlanma kanunu yürürlüğe girmiştir.
Birincisi; 7.6.1978 tarihinde yürürlüğe giren 2147 sayılı Kanundur. Bu kanunla, yurt dışındaki vatandaşlarımızın birikimlerinin ülkemize çekilmesi ve döviz açığını kapatılması amaçlanmış, yurtdışında geçen hizmet sürelerinin döviz olarak borçlanması ile emekli olmalarına imkan tanınmıştır. İkincisi; 22.05.1985 tarihinde yürürlüğe giren 3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanundur. Bu Kanunla, Türk vatandaşların yurt dışında bulunulan sürelerinin borçlanmalarına ilişkin koşullarında önemli değişikliklere gidilmiştir. 3201 sayılı Kanunun bazı maddeleri 4958, 5754 ve 6552 sayılı kanunlarla değiştirilmiş ve yurt dışında bulunan vatandaşlarımızın sigorta başlangıçlarına ve daha erken emekli olmalarına ilişkin avantajlar getirilmiştir.
1 Ağustos 2019 İtibariyle Yurt Dışı Borçlanması Bağ-Kur Kapsamında Değerlendiriliyor 1.8.2019 itibariyle 3201 sayılı Kanunda köklü değişiklikler öngören 7186 sayılı Kanunla, yurt dışı borçlanmasında köklü değişiklikler yapılmış, yapılan borçlanmaların Bağ-Kur kapsamında değerlendirileceği getirilmiş ve aylığa hak kazanma koşulları ağırlaştırılmıştır. 1 Ağustos 2019 öncesi ve sonrasında borçlanma başvuruları farklılaştırılmıştır. 1 Ağustos 2019 itibariyle yapılan değişiklikle; borçlanma maliyetleri artmış ve hizmet sürelerinin Bağ-Kur sigortası kapsamında değerlendirilmesi, yurt dışı emekliliğin eskisi kadar cazip olmayacaktır. Bu durumda, yurt dışı emekliliğe olan ilgi de azalacaktır. 1 Ağustos 2019 itibariyle hizmet sürelerinin SSK ve Emekli Sandığı kapsamında borçlanılmasına son verilmesi ve Bağ-Kur kapsamında değerlendirilmesi, yurt dışı emekliliğe olan talepte ciddi azalmaya neden olacaktır.
Yurt Dışı Borçlanmasına İlişkin Belgeler
3201 sayılı Kanuna göre “Türk vatandaşları ile doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenlerin on sekiz yaşını doldurduktan sonra Türk vatandaşı olarak yurt dışında geçen ve belgelendirilen sigortalılık süreleri ve bu süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ile yurt dışında ev kadını olarak geçen süreleri, bu Kanunda belirtilen sosyal güvenlik kuruluşlarına prim ödenmemiş olması ve istekleri hâlinde, bu Kanun hükümlerine göre sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilir” hükmüne göre borçlanma talepleri yapılabilmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından çıkarılan Yönetmelik ve Genelgelerle uygulamaya ilişkin iş ve işlemler ayrıntılarıyla anlatılmıştır.
Ülkemiz ile Sosyal Güvenlik Antlaşması imzalanmış ülke olsun veya olmasın yurtdışında çalışan Türk vatandaşlarımızın hizmet borçlanması yapması ve ülkemiz sosyal güvenlik kanunlarına göre aylığa hak kazanma koşullarına yerine getirmesi durumunda aylık bağlanmaktadır.
Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış ülkelerde geçen sürelere ait belgeler
Sigortalılık ve/veya işsizlik sürelerini borçlanabilmeleri için; ilgili ülke sigorta kurumlarınca düzenlenmiş sigortalılık sürelerini gösterir belgenin aslıyla birlikte tercüme edilmesi ve onaylanmasına bakılmaktadır.
Sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde geçen sürelere ait belgeler
Talep sahiplerinin sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde geçen sigortalılık ve/veya işsizlik sürelerini borçlanabilmeleri için; ilgili ülkelerdeki Türk büyükelçilikleri, başkonsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikleri gibi temsilciliklerden alınacak hizmet belgesini ibraz etmeleri gerekmektedir.
Ev kadını olarak geçen sürelere ait belgeler
Yurt dışında ev kadını olarak geçen sürelerin borçlandırılabilmesi için fotoğraf, künye bilgileri ve yurda giriş çıkış tarihlerinin kayıtlı olduğu pasaport sayfa fotokopileri veya emniyet müdürlüklerinden alınacak yurda giriş çıkış tarihlerini gösterir çizelge ile birlikte ibraz edilme koşulu aranmaktadır.
7186 SAYILI KANUNLA YURT DIŞI BORÇLANMASI ZORLAŞTIRILDI
Yurt dışı borçlanmasında en son sigortalılık statüsüne göre borçlanma yapılırken, 7186 sayılı Kanunla 1 Ağustos 2019 itibariyle yapılan borçlanmalar Bağ-Kur kapsamına alınmıştır. 1 Ağustos 2019 öncesinde Türkiye’de sigortası olmayan vatandaşlar, borçlanma yapmadan önce Türkiye’de sigortalı bir işte çalışarak SSK’ya prim ödemeleri yapıldıktan sonra yurt dışı çalışma sürelerini borçlanma yoluna gitmiştir. Bu şekilde yapılan borçlanmalarla daha az süre üzerinden ödemeler yapılmış ve yaşlılık aylığına hak kazanılmıştır. Yapılan borçlanmaların SSK’ya (4/a) statüsünden sayılması ve daha uygun şartlarla SSK’dan emekli aylığının bağlanması, yurt dışında çalışan ve yaşayan vatandaşlarımız için cazip hale gelmiştir.
Cazibe olarak görülen önceki borçlanmalar değiştirilmiş ve 01.08.2019 tarihinden itibaren yurt dışı sürelerini borçlanma talebinde bulunanların borçlanma işlemleri talep tarihindeki en son sigortalılık statüsüne bakılmaksızın 4/1-(b) (Bağ-Kur) kapsamında değerlendirilmiştir. Yurt dışı borçlanma süreleri BağKur’a sayılacağından prim ödeme gün sayısı koşulu kısmi aylıkta 4500 gün, normal emeklilikte 9000 gün aranırken, yapılan değişiklikle borçlanma maliyetlerinde yüzde 40,6 artış yapılmıştır. Görüldüğü gibi, yurt dışı borçlanması ile emekli olmanın kolay kolay tercih edilmeyecek bir değişikliğe dönüştürülmüştür. Bu durum karşısında gurbetçiler büyük bir şaşkınlık yaşamış, bu değişiklikten sonra emekli olacakların ödemesi gereken borçlanma tutarlarının giderek büyümesi dikkate alındığından, emekli olma yerine ev alma veya başka yatırımların yapılması tartışılmaya başlanmıştır.
Her bir kanun değişikliği ile aylığa hak kazanma koşullarında değişiklikler yapılması ve eşitlik kuralının korunmaması, sosyal güvenlik sistemimizin temel bir sorunu haline gelmiştir. Gerek ülke mevzuatında ve gerekse de yurt dışında bulunan vatandaşlarımızın hizmet sürelerinin borçlandırılmasında ve emekliliğinde köklü değişikliklere gidilmesi ile birlikte sigortalılar arasında aylığa hak kazanma koşullarında ve emekli aylıklarının hesaplanmasında eşitsizlikler yaratılmıştır.
Elbette, sosyal güvenliğin bir maliyeti olmalı ve sigortalılar/emekliler için nimet/külfet dengesi gözetilerek değişiklikler yapılmalıdır. Her bir değişiklikte eşitlik ilkesi yerine maliyetler gerekçe gösterilerek sigortalılar ve emekliler arasında farklıkların oluşturulması, kanunlar önünde eşit olma ilkesini zedelemiştir. 7186 sayılı Kanun değişikliğinden önce yoğun bir şekilde başvuru yapılmış, daha erken emekli olma fırsatı yakalanmıştır. 1 Ağustos 2019 sonrasında yapılan başvuranların daha geç emekli olunması ve daha az aylık bağlanması öngörüldüğünden, yeni bir haksızlık örneği oluşturulmuştur. İnsanlar dönemleri ve aldıkları aylıkları kıyaslar duruma gelmiştir. Yurt dışı hizmetlerinin borçlanmasına ilişkin yapılan değişikliklerle SSK’dan daha az primle ve erken yaşta emekli olmanın önüne geçilmiştir.
Borçlanma Tutarının Hesaplanması
01.08.2019 (dahil) tarihinden itibaren yapılacak başvurularda, Kanun uyarınca hesaplanacak bir günlük borçlanma tutarı, başvuru tarihinde geçerli olan günlük prime esas kazancın alt ve üst sınırları arasında kalmak kaydıyla başvuru sahibince seçilen kazancın yüzde % 45’i alınmak suretiyle belirlenmektedir. 2020 yılı için aylık asgari ücret 2 bin 943 TL, günlük asgari ücret 98.10 TL’dir. 2020 yılında borçlanma tutarı, günlük asgari ücretin yüzde 45 karşılığı olan 44.14 TL olarak hesaplanmaktadır. 31.12.2019 tarihine kadar geçerli olan 38.38 TL tutarındaki borçlanma miktarıyla kıyaslandığında 2020 yılında borçlanma miktarı günlük 5.77 TL, 1 Ağustos 2019 öncesine göre ise 16,86 artmıştır. Borçlanma talebinde bulunanlar asgari ücret ile asgari ücretin 7.5 katı arasında bir miktar üzerinden de borçlanma yapmaktadır. Buna göre, 2020 yılında borçlanma talebinde bulunacakların yurt dışında geçen süreleri için günlük 44.14 TL ile 331.05 TL arasında seçecekleri bir miktar üzerinden SGK’ya ödeme yapabilirler. 2020 yılı için asgari ücret üzerinden borçlanma yapılması durumunda; bir ay 1.324,35 TL, bir yıl 15.892,20 TL, 10 yıl 158.922,00 TL, 15 yıl 238.383,00 TL gibi yüklü miktarların ödenmesi gerekmektedir.
1 Ağustos 2019 öncesi ve sonrası ile 2020 yılına ilişkin ödemeler kıyaslandığında, borçlanma maliyetlerinde ciddi artışlar yapılmıştır.
Sigortalılık Süresinin Tespitinde Köklü Değişiklikler Yapıldı
Değişiklikten önceki mevzuata göre yurt dışındaki ilk işe giriş başlangıç sayılırken, 7186 sayılı Kanunla bu uygulamaya son verilmiştir. 3201 sayılı Kanun’un 5. maddesinin başlığı “Süre tespiti, sigortalılığın başlangıcı ve sürelerin değerlendirilmesi” şeklinde değiştirilmiş ve yapılan borçlanma sürelerinin hangi statüde sayılacağına dair dördüncü fıkrası değiştirilmiş ve 4. maddenin birinci fıkrasında iptal edilen ve borçlanılan sürelerin hizmet süresi olarak nasıl değerlendirileceğine ilişkin cümle 5. maddeye son fıkra olarak eklenmiştir.
Borçlanılan yurt dışı hizmetlerine ilişkin sürelerin değerlendirilmesindeki kriterler şu şekilde belirlenmiştir. Buna göre, Türkiye’deki sigortalılık başlangıç tarihinden, Türkiye’de sigortalılık yok ise borçlanma tutarının tamamen ödendiği tarihten geriye götürülen sürelere ait ilgili aylara mal edileceği öngörülmüştür. Ev kadınlarının borçlanılması durumunda, Türkiye’deki sigortalılığına bakılmaksızın talep tarihinden itibaren yapılan ödemelere ilişkin süreler geriye götürülerek, aylığa hak kazanma koşulları belirlenecektir. 01.08.2019 tarihinden itibaren yurt dışı sürelerini borçlanma talebinde bulunanların borçlanma işlemleri talep tarihindeki en son sigortalılık statüsüne bakılmaksızın Bağ-Kur kapsamında 4/1-(b) statüsünde değerlendirilecektir.
