TÜRKİYE EMEKLİLER DERNEĞİ
Araştırma Bürosu
TARIMDA ÇALIŞANLARIN EMEKLİLİK DOSYASI
Anayasamızda sosyal güvenlik, temel bir hak olarak öngörülmüş ve korunması için de her türlü tedbirin alınması benimsenmiştir. En zayıf kesim olarak görülen tarım alanında çalışanların sosyal güvenliği geliştirilemediğinden, emeklilik haklarından yararlanma çok sınırlı kalmıştır. Sosyal güvenlik bilinci ve sağlanan haklar konusunda bilgilendirmenin tam olarak yapılmaması, gelir yetersizliği içinde olan tarımda emeğini kazanan insanlarımızın korunması da hedeflerin çok altında kalmıştır.
Sosyal güvenliğe bir bütünsel bakılmadığından, farklı sosyal güvenlik kuruluşlarıyla sistemin yönetilmesi, hak kayıplarını ve eşitsizliği getirmiştir. Kendi adına ve hesabına tarımsal faaliyette bulunanlar Tarım Bağ-Kur kapsamına, tarımda hizmet akdi ile süresiz çalışanlar ise Tarım SSK kapsamında değerlendirilmiştir.
Bugünün ve yarının güvencesi olarak değerlendirilen sosyal güvenlik bir tasarruf aracı olmakta ve aylığa hak kazanma koşullarının yerine getirilmesi durumunda emeklilik gibi bir hak elde edilmektedir. Çalışırken elde edilen gelirlerden prim ödenerek geleceğin güvence altına alınacağı bilincinin topluma anlatılması, sivil toplum kuruluşlarının ve devletin bir görevi olarak değerlendirilmelidir.
Tarım alanında çalışanların gelir yetersizliği yaşadığı dönemlerde primlerin ödenmesi her dönem riskli olmuştur. Uzun dönemdir uygulanan 2925 ve 2926 sayılı Kanunlar kapsamında olanların zorunlu sigortalı sayılmalarına rağmen, sigorta primlerinin ödenmemesi uygulamayı daraltmış ve sonuçta kırsal kesimdeki insanlarımızın geleceklerini güvence altına alan emeklilik geliştirilememiştir.
Emeklilik ile ilgili mevzuatın sık sık değiştirilmesi ve emeklilik koşullarının zorlaştırılması, tarımda çalışanların sosyal güvenliğe olan ilgisini de azaltmıştır. 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanunla birlikte 2925 ve 2926 sayılı Kanunlar yürürlükten kaldırılmış ve Tarım BağKur kapsamındakiler 4/1-b/4 kapsamına alınmıştır. Aynı tarih itibariyle tarım sigortalılığı ise sona ermiştir. Meydana gelen bu boşluk 5510 sayılı Kanuna eklenen ve 1 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe giren EK-5 inci madde ile giderilmiştir.
Prim Ödenmesine İlişkin Teşvikler Kalıcı Olmalı
Ek 5 tarım sigortası kapsamında olanlardan yüzde 20 emeklilik (malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası), yüzde 12,5 genel sağlık sigortası ve yüzde 2 iş kazası ve meslek hastalığı sigortası olmak üzere yüzde 34,5 oranında aylık sigorta primi alınmaktadır.
“Ek 5 tarım sigortalıları için 2008 yılında aylık 15 gün üzerinden prim alınmaya başlanmış, her yıl bir gün artırılarak uygulanmış ve en son 2023 yılında 30 gün üzerinden prim alınmaya başlanacaktır. Tarım Sigortası teşvikine Tarım Bağ-Kur’da dahil edilmeli ve bu kapsamdaki sigortalıların ’15 gün üzerinden prim ödemesi’ ve 30 gün sayılması kalıcı olmalıdır.” Bu gerçek görülmeli ve tarım sigortalığına devletimizin desteği sürmelidir.
Emeklilik Şartları Zorlaştırıldı
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası ile ek-5 tarım sigortalılarının emeklilik koşulları 4/1-a (SSK) kapsamına alınmasıyla birlikte prim ödeme gün sayıları ve yaş koşulunda yapılan artışlar ile birlikte sosyal güvenlik sisteminde kalmayı caydıran bir etki yapmıştır.
5510 sayılı Kanun öncesinde belirlenen koşullardan en önemlisi olan 3600 gün prim ödeme gün sayısı, “1 Mayıs 2008 itibariyle ilk defa sigortalı olanlar için 7200 gün olarak belirlenmesi ve yaş koşulunun yükseltilmesi” sistemde kalmayı daraltan bir uygulamaya dönüşmüştür. 1.5.2008 tarihinden sonra 2925 sayılı Kanuna tabi olan kadın 58, erkek 60 yaşını doldurması ve en az 7200 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olması şartı ile yaşlılık aylığı bağlanacak olması, kapsamda kalmayı caydıran bir etki yapacaktır. Bu nedenle, prim ödeme gün sayısı ve yaş koşulu yeniden değerlendirilmelidir.
Durdurma Talebinde Bulunanlardan Borçlu Olanlar
SGK’nın genelgelerinde yapılan değişikliklerle, sigortalılık süresinin korunması zorlaştırılmıştır. SSK’nın 2013/11 sayılı genelgesinde prim borcu olsa bile ek 5 tarım sigortalılığı talep tarihi itibariyle sona erdirilirken, 2019/9 sayılı genelgesi ile yapılan değişiklikle prim borcu olan ek 5 tarım sigortalılarından sigortalılığını durdurmak isteyenlerin sigortalılığı primi ödenmiş son günden itibaren sona erdirilmeye dönüştürülmesi, sigortalılık süresinde bir kayıp getirmiştir. Kanun metni değiştirilmeden genelgeler ile yapılan uygulama farklılıklarına gidilmemelidir. Zorunlu bir sigorta olan ek 5 tarım sigortasının, isteğe bağlı sigorta hükümlerine uyarlanması, son derece hatalı bir bakıştır.
